“ ИҚтисодий таълимотлар тарихи

тўғрисида рисола
» (1662й.), «
Сўз донишмандларга
» (1665й.), «
Ирландиянинг сиѐсий 
анатомияси
» (1672й.), «
Сиѐсий арифметика
» (1683й.) ва бошқа шу каби асарларни 
ѐзди. 
В.Петти XVII асрдаги энг таниқли шахслар қаторидан ўрин олади (Мак-Куллохнинг 
1845 йилда берган баҳоси). У иқтисодиѐтни ўрганишда янги усулни қўллади, кўриниб 
турган воқеаларни шархлашдан уларнинг моҳиятини таҳлил этишга ўтди. В.Петти 
тадқиқот предмети сифатида ишлаб чиқариш соҳасини олди. Унинг фикрича, бойлик 
пайдо бўлиши ва кўпайиши фақат моддий неъматлар яратиш соҳасида рўй беради, бу 
жараѐн савдо ва савдо капиталининг ҳеч қандай иштирокисиз бўлади. 
Олимнинг тадқиқот усулида эмпиризм элементлари (унсурлари) бўлишига 
қарамасдан (бу масалан, ер баҳосини талқин этишда кўринади), давлатнинг иқтисодий 
фаолиятга аралашувини қисман қўллайди (мамлакатдаги савдогарлар сонини 
қисқартиришни талаб этади), у асосан эркин иқтисодиѐт (laisser faire) принципларини 
қўллайди ва меркантилистлардан фарқли равишда пул муомаласи ва савдони 

---

44 
эркинлаштириш тарафдори бўлган. У ўз тадқиқотларида бир қанча методик (шартли) 
соддалаштиришлардан фойдаланилади: 
муомала соҳасининг ишлаб чиқаришга тескари таъсири инкор этилади; 
пул ва товар бозорларининг ўзаро боғлиқлиги кўзда тутилмайди; 
товарлар ва хизматлар қиймати (қиммати) пайдо бўлиш табиатида ҳаражатлар 
ҳарактеристикаси (сабаб-оқибат принципи) қўлланилади; 
иш ҳақини ишчи меҳнати баҳоси сифатида талқин этиш, оқибатда эркин рақобат 
шароитида иш ҳақининг минимал бўлиши ва бошқалар. 
У иқтисодий жараѐнларга хос ички қонуний алоқалар ва уларнинг сабабий 
муносабатларини кўрсатишга интилди. Уни «
фақат табиатда кўринарли асосга эга 
бўлган сабабларгина
» қизиқтирар эди. Петти иқтисодиѐтга табиатшуносликда 
қўлланиладиган усулни киритиб, шу билан бирга иқтисодий таҳлилнинг статистик 
усулидан ҳам кенг фойдаланди. 
В.Петтининг дастлабки асарларида меркантилистларнинг таъсири анча кучли 
бўлган, аммо кейинги «