|
Tovarlar va xizmatlar. MHT doirasida har bir ishlab chiqarish birligi u tovarlar ishlab chiqarish yoki xizmatlar ko‘rsatishidan q a f I nazar kiritiladigan resurslardan foydalanadi, mahsulot ishlab chiqaradi va qo‘shilgan qiymatni yaratadi, deb hisoblash qabul qilingan. Barcha ishlab chiqarish birliklari to’lonidan yaratiladigan qo‘shilgan qiymat jamlanadi, YalMga hamma vaqt xizmatlar sohasida yaratiladigan qo‘shilgan qiymat ham qo‘shiladi. Har bir turdagi mahsulotning qiymati bozorda olish mumkin bo‘lgan narx yoki tartibga solinadigan narx bilan o‘lchanadi, bu (masalan, telefon xizmatlari uchun) «tabiiy» monopoliyalar holatida o ‘rin tutadi. Davlat boshqaruvi sektorida uning mahsulotining qiymati barcha kiritiladigan o’lillar qiymati bilan, ya’ni davlat sektorida ish haqining umumiy summasi bilan o ‘lchanadi.
Makroiqtisodiy tahlil va prognozlashtirishda axborot texnologiyalardan foydalanish yo‘nalishlari
Hozirgi axborot texnologiyalari rivojlangan sharoitda makroiqtisodiy tahlil va prognozlashda kompyuter texnologiyalardan keng foydalaniladi. Hozirgi kunda texnika rivojlanishi natijasida, ko‘plab murakkab va insonlar mehnatini qiluvchi jarayonlami birgina dastur orqali amalga oshirish imkoni mavjud bo‘lmoqda. Odatda, iqisodiy tahlil va prognozlashda matematik amaliy paketlardan foydalanib, bular quyidagilar: MS Excel, Stata, EViews, Statistics va boshqalar.
Amaliyotda MS Excel, Stata va Eviews dasturiy paketlardan keng foydalaniladi. MS Excel oqali ma’lumotlami yig‘ish, ulami qayta ishlash va statistik baholashda foydalaniladi. Ma’lumotlarni statistic baholash, tahlil qilish va ko‘rsatkichlami o‘zaro bog‘liqligini baholashda Stata dasturiy paketidan foydalaniladi. Bir qancha kuzatuv vaqt ma’lumotlari asosida iqtisodiy jarayonlarni ekonometrik baholash va prognoz qilishda Eviews dasturiy paketdan foydalanish qulay bo‘lib hisoblanadi. Ushbu jarayonni amalga oshirish uchun quyidagi bosqichlami bajarish lozim:
- MS Excelda mavjud ma’lumotlarni yangi MS Excelga ko‘chirib ushbu fay Ini «soxranit как» buyrug‘i yordamida MS Excel 5.0/95 shaklida saqlashimiz kerak;
- Kompyuterda o ‘rnatilgan Eviews dasturini ishga tushirib quyidagi jarayonni amalga oshirish kerak: «File» —> «New» —> «Workfile», so‘ngra sizda ma’lumotlar yillik, yarim yillik, choraklik, oylik, haftalik haqidagi buyruqni tanlashingiz kerak boiadi, keyin ma’lumotlarning boshlanish muddati va tugash muddati haqidagi ma’lumotni kiritasiz «Enter» tugmasini bosgandan so‘ng, yangi ish sahifasi ochiladi;
- Mavjud ma’lumotlami Eviews dasturiga ko‘chirish uchun quyidagi jarayonni amalga oshirish kerak: «File» —* «Import» —> «Read Text-Lotus-Excel» va Excel 5.0/95 shaklida saqlangan faylni tanlab «otkrit» burug‘i beriladi. So‘ngra har bir ko‘rsatkich nomi yozilib «ок» buyrug‘i beriladi (eslatib o ‘tamiz, Excelda saqlangan ma’lumotlarda vergul o ‘rniga nuqta ishlatiladi, ko‘rsatkichlarning nomi lotin alifbosida yoziladi).
- Ko‘rsatkichlarni o ‘zgarish tendensiyalari asosida holat qaysi funksiya qonuniyatiga tegishligi aniqlanib, funksiyaning parametrlari quyidagi buyruqlar orqali topiladi: «Kuick» —► «Ekuition Estimation». Olingan natijalar asosida jarayon prognozlashtiriladi.
Milliy mahsulot va milliy daromadning boshqa standart agregatlari. YalM - ushbu mamlakat ishlab chiqarish hajmining eng aniq o ‘lchagichi. YalM (GDP) faqat ichki ishlab chiqarishdan olingan daromadlami o’lchashligi tufayli, u iqtisodiyotning umumiy talabni shakllantirishda muhim rol o‘ynovchi umumiy daromadlami to‘liq qamrab olmaydi. Shu munosabat bilan MHTda daromadlar bilan bog’liq ikkita qo‘shimcha agregat ta’riflanadi: yalpi milliy daromad (YaMD), yoki Gross national income (GNI), va tasarrufdagi yalpi milliy daromad (TYaMD) yoxud Gross national disposable income (GNDI). Ushbu agregatlar ichki asosda emas, balki milliy asosda aniqlanadi, chunki ularga mamlakat ichida yaratiladigan, lekin norezidentlarga toanadigan daromad hamda chet elda yaratiladigan, lekin rezidentlarga to’lanadigan daromad kiritiladi.
MHTda ishlab chiqarish va daromad ko‘rsatkichlarini hisoblash.
Ishlab chiqarish, daromadlar, xarajatlar Qo‘shilgan qiymat: qishloq xo‘jaligida + sanoatda + xizmatlar + Ish haqida (W) + korxonalaming joriy daromadi (shu jumladan amortizatsiya) + xususiy iste’mol (S) + davlat boshqaruvi organlarining iste’moli (CG) + investitsiyalar yalpi hajmi (I) qurilishda + davlat xizmatlarida = GDP (faktoriy narxlar bo‘yicha) + mahsulot uchun subsidiyalar chegirma qilingan holda soliqlar (TSP) renta + foiz + foyda = GDP + mahsulot uchun subsidiyalar chegirma qilingan holda soliqlar (TSP) + tovarlar va nofaktoriy xizmatlar eksporti (X) - tovarlar va nofaktoriy xizmatlar importi (M).
Do'stlaringiz bilan baham: |
