“ byudjet hisobi va g’aznachilik” fakulteti “elektron tijorat va raqamli iqtisod” kafedrasi

 
9.
 
 Huquqiy faktorlar: elektron savdoni huquqiy tartiblash darajasi.
 
 
8-MAVZU. WEB-SAHIFA-ELEKTRON 
TIJORATNING ASOSI SIFATIDA 
1.Web sahifa ta’riflarining tasniflari va modellari 
2. Web sahifalarni yaratishning bosqichlari 
 
Tayanch  so’zlar:
  Web-saytlar,  sayt  kuzatuvi,  internet-auktsion,  biznes 
model,elektron do’kon, dinamik sayt,axborot xavfsizligi. 
WWWda  hujjatlar  aniq  bir  kompyuter  platformalariga  mo’ljallangan  yoki 
qaysidir  format  bilan  saqlanishini    oldindan  aytib  bo’lmaydi.  Ammo  kompyuterda 
ishlayotgan  foydalanuvchi  qaysi  terminalda  ishlasliidan  qat’i  nazar,  yaxshi 
formatlangan  hujjatni  olishi  kerak.    Bu  muammoni  HTML  andoza  tili  hal  qiladi. 
HTML  (Hyper  Text  Markup  Language  -  gipermatnni  belgilash  tili)      WWW  da 
gipermatn  hujjatlarni  tayyorlash  vositasidir.      HTML  hujjatning  tuzilishini 
ifodalovchi  uncha  murakkab  bo’lmagan  buyruqlar  majmuyidan  iborat.  HTML 
buyraqlari orqali matnlar shaklini istagancha o’zgartirish, ya’ni matnning ma’lum bir 
qismini ajratib olib, boshqa faylga yozish,  shuningdek, boshqa joydan turli xil rangli 
tasvirlarni  qo’yish,    audio  va  video  ma’lumotlarni  joylashtirish  mumkin.  U  boshqa 
hujjatlar bilan bog’laydigan gipermatnli aloqalarga ega. 
Odatda,  HTML  tilida  tahrirlash  uchun  dasturiy  vosita  talab  qilinmaydi,  lekin 
tahrirlash  uchun  qulay  vositalar  ko’p.  Ba’zi  dasturiy  vositalarda  yaratilgan  web- 
saytlarni  ayrim  brouzerlar  o’qimasligi  mumkin.  Shuning  uchun,  odatda,  web-
ma’lumotlar HTML tili qoidasi bo’yicha kiritiladi. 
HTML  internet  texnologiyalarida  ishlash  uchun  yaratilgan  bo’lib,  uning 

---

67 
 
hujjatlari  (ASCII  kodlarida  yozilgan)  oddiy  matnli  fayllarda  iborat.  Ular  maxsus 
belgilangan  kodlarni  o’z  ichiga  oladi.  HTML  -  hujjatlarni  oddiy  foydalanuvchi 
tomonidan  yaratish  va  tahrirlash  uchun  MS  Front  Page,  Macromedia  Dreamweaver 
va shunga o’xshash bir qancha maxsus dastur vositalaridan foydalanish mumkin. 
MS  Windows  Notepad  yoki  Wordrad  tahrirlagichida  ishlaganda  HTML  -
hujjatlarni matn ko’rinishida saqlash uchun  «Soxranit kak» buyrug’idan foydalanish 
kerak. 
Oddiy  matnli  fayldan  HTML  -  hujjatlar  maxsus  belgilar  kodi  (teglar)  bilan 
farqlanadi.    Bu  kodlar  hujjatni  formatlash,  tayyor  maketni  aniqlash,  boshqa 
hujjatlarga  taalluqli  murojaatlarni  ifodalash  va  boshqa  ko’pgina  amallarni  bajaradi. 
HTML  -  kodlar,  odatda,  bosh  harflar  bilan  yoziladi.  Bu  esa,  o’z  navbatida,  ularni 
asosiy matndan farqlashni va tahrirlashni osonlashtiradi. 
Maxsus  kodlar  (teglar)da  yozilgan  HTML  -  hujjatning  natijasini  ko’rish 
brouzer    (browser)    deb    nomlanuvchi  dastur  orqali  amalga  oshiriladi.  Bu 
kategoriyadagi  dastur  vositalariga  HTML  formatdagi  elektron  hujjatlarni  ko’rish 
uchun  mo’ljallangan  vositalar  kiradi.  Zamonaviy  brouzerlar  nafaqat  matn  va 
grafikani,  balki  musiqani,  inson  nutqini,  Internetda  radio  to’lqinlarini  eshitishni, 
videokonfe-rensiyalarni  ko’rishni,  elektron  aloqa  xizmati  bilan  ishlashni,  telekon-
ferensiyalar  xizmati  bilan  tanishish  va  shunga  o’xshash  ko’pgina  im-koniyatlarni  
yaratadi.   HTML  -   hujjatlar  uchun  eng   ko’p qo’llaniladigan brouzerlarga Internet 
Explorer,  Opera va  Mazillalarni  misol  qilib  keltirish  mumkin.    Brouzerda    HTML  -  
hujjatni  tahrirlash  imkoniyati      bo’lmay,  u  faqat  namoyish  etadi.  Brouzerdan 
chiqmasdan turib, undagi buyraqlardan foydalanib, MS Windows Notepad yoki joriy 
kompyuterda mavjud bo’lgan boshqa dasturiy vositalar yordamida HTML  - hujjatni 
tahrirlash mumkin.