“ budjet hisobi ” fanidan O’quv–uslubiy majmua

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3 - chizma. Mahsulot tannarxini aniqlashning bosqichli usulining sxematik 
ko‘rinishi. 
3. Budjet tashkilotlarida tovar(ish, xizmat)lar ishlab chiqarish xarajatlari va sotish 
hisobini tashkil etish.
Qo‘shimcha mahsulot (ishlar, xizmatlar)dan birgalikda ishlab chiqariladigan mahsulot 
(ishlar, xizmatlar)ning farqi shundan iboratki, ularni taqsimlash nuqtasiga yetgunga qadar turli 
xildagi mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) sifatida identifikatsiyalash mumkin emas.
Birgalikda ishlab chiqariladigan mahsulot (ishlar, xizmatlar)ning sotish qiymatini 
bo‘linish nuqtasida aniqlash mumkin bo‘lgan hollarda birgalikda ishlab chiqariladigan 
mahsulot (ishlar, xizmatlar)ning ishlab chiqarish tannarxini aniqlash maqsadida ishlab 
chiqarish xarajatlarini bo‘linish nuqtasida taqsimlash quyidagi usullardan biri bilan amalga 
oshiriladi: 
a) natura ko‘rsatkichlaridan foydalanish usuli. Ushbu usulda bo‘linish nuqtasiga qadar 
qilingan xarajatlar asosiy mahsulot (ishlar, xizmatlar)ning har bir turiga uning natura 
ko‘rsatkichlarida ifodalangan ishlab chiqarishning umumiy hajmidagi ulushiga mutanosib 
ravishda taqsimlanadi; 
b) bo‘linish nuqtasidagi sotish qiymati asosidagi usul. Ushbu usulda bo‘linish nuqtasiga 
qadar qilingan xarajatlar asosiy mahsulot (ishlar, xizmatlar)ning har bir turiga uni sotishdan 
taxmin qilingan tushum umumiy summasidagi ulushiga mutanosib ravishda taqsimlanadi.
Birgalikda ishlab chiqariladigan mahsulot (ishlar, xizmatlar)ning alohida turlari keyingi 
qayta ishlov berishga o‘tkazilgan hamda bo‘linish nuqtasida ularni sotishning joriy qiymati 
(sotish qiymati)ni aniqlashning imkoni bo‘lmagan hollarda ishlab chiqarish xarajatlarini 
bo‘linish nuqtasida birgalikda ishlab chiqariladigan mahsulot (ishlar, xizmatlar) turlari 
o‘rtasida taqsimlash quyidagi usullardan biri bilan amalga oshiriladi:
a) sotishning sof qiymati usuli. Ushbu usulda birgalikda ishlab chiqariladigan mahsulot 
(ishlar, xizmatlar) turlari bo‘yicha xarajatlar ularni sotishning sof qiymatiga mutanosib 
ravishda taqsimlanadi; 
Tayyor maxsulot 
Sotilgan maxsulot tannarxi 
Bevosita va bilvosita
moddiy xarajatlar,
bevosita va bilvosita
mehnat xarajatlari,
bevosita va bilvosita ishlab 
chiqarish xarakteridagi
boshqa xarajatlar 
Tugallanmagan ishlab chiqarish:
maxsulot A 
Tugallanmagan ishlab chiqarish: 
maxsulot V 

---

108 
b) yalpi foydaning sotishdagi doimiy ulushi usuli. Ushbu usuldan foydalanilganda 
xarajatlar shu tariqa taqsimlanishi lozimki, bunda har bir alohida mahsulot (ishlar, xizmatlar) 
uchun umumiy yalpi foydaning foiz ulushi bir xil bo‘lishi hamda umumiy yalpi foyda 
ko‘rsatkichiga teng bo‘lishi kerak. Yalpi foydaning foiz ulushi birgalikda ishlab 
chiqariladigan mahsulot (ishlar, xizmatlar) turlarining umumiy tannarxini ushbu mahsulot 
turlarini sotishdan taxmin qilingan umumiy tushumdan chiqarib tashlab, so‘ngra foyda 
miqdorini sotishdan taxmin qilingan umumiy tushumdan foiz ko‘rinishida aks ettirish yo‘li 
bilan hisoblab chiqariladi.