Ҳ. А. АрFинбоев, Ҳ. У. Абдуллаев, А. М

16.2-жадвал

Олманинг гуллай бошлаши вақтини аниқлаш

Кўрсаткичлар	Башорат тузиш кунигача бўлган самарали ҳарорат йиғиндиси	Март		Апрель
		11-20	21-31	1-10	11-20
		Башорат бўйича
Ҳавонинг ўртача суткалик ҳарорати, С	-	8,5	10,6	12,1	14,5
5С дан ошиқ самарали ҳароратлар йиғиндиси, С	20	3,5x10	5.6x11	7,1x10	9,5
Ортиб борадиган самарали ҳароратлар йиғиндиси, С	20	55	117	198	207

3-машқ. Олчанинг гуллаши башоратини тузиш
Тошкент обсерватория станция маълумотларига асосланиб олчанинг гуллай бошлаши башоратини тузинг.
Дастлабки маълумотлар:
1. Ўртача суткалик ҳароратларнинг 5дан кўтарилиши куни - 19.III.
2. Ўзбекистоннинг марказий вилоятларида олчанинг гуллашини таъминловчи самарали ҳароратлар йиғиндиси - 152С
3. 21 мартда самарали ҳароратлар йиғиндиси - 19С
4. Ҳисоботни 16.3-жадвал бўйича олиб борилади ва уни тўлдирилади.
5. Олчанинг гуллай бошлаш кунини жадвалга асосланиб аниқланг.
16.3-жадвал

Олчанинг гуллай бошлаши вақтини аниқлаш

Кўрсаткичлар	Башорат тузилган кунгача ҳарорат йиғиндиси	Март Апрель
		башорат бўйича
		21-31	1-10	11-20
1. Ҳавонинг ўртача суткалик ҳарорати, С		9,6	12,1	14,5
2. 5 дан юқори самарали ҳарорат, С	19
3. Ортиб борадиган самарали ҳароратлар йиғиндиси, С	19

17-боб. ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИГА АГРОМЕТЕОРОЛОГИК
ХИЗМАТ КЎРСАТИШ


17.1 Агрометеорологик хизмат кўрсатиш ҳақида умумий тушунча.

Маълумки, қишлоқ хўжалик экинларининг ривожланиши, ҳосили табиий-географик муҳит шароитида шаклланади. Шу боис бу соҳани, айниқса унинг асосий тармоқлари - пахтачилик, са6завотчилик, мевачилик, ипакчилик, узумчилик, чорвачиликни агрометеорологик хизматсиз тасаввур қилиш қийин.

Ташкилот ва хўжаликларнинг талаб ва режаларига мувофиқ аrрометеорологик хизмат кўрсатиш ахборотларининг мазмуни, моҳияти турлича бўлиб, улар кундалик, 6еш кунлик, ўн кунлик агрометеорологик ахборот-шархлаш, алоҳида экинларнинг айрим ва бутун вегетация давридаги ривожланиши, маҳсулдорлик элементлари ва ҳосилдорликнинг шаклланишига оид фаслий шарҳларни, шунингдек, ихтисослаштирилган агрометеорологик маълумотномаларни, алоҳида топшириқ бўйича далама-дала юриб кузатилrан ўсимликларнинг ҳолати, маҳсулдорлик элементларининг миқдори ҳақидаги маълумотларни, маърузалар ва хилма-хил маслаҳатларни ўз ичига олади.
Ўзгидрометнинг Гидрометеорологик маълумотлар билан таъмин-лаш хизмати томонидан тайёрланадиган «Кундалик гидрометеорология бюллетени»га назар ташласангиз ҳар куни об-ҳаво башоратини бериш билан баробар айрим вақтларда объектларда хавфли вазият туғилиши мумкин бўлганда ва унинг олдини олиш ва чора-тадбирларини кўришга ундовчи ахборотномаларнинг биринчи саҳифасида: «Муҳим ҳодисалар» га: Ўзбекистон ҳудудида қора совуқ бўлиш эҳтимоли бор; Ўзбекистоннинг тоғли ҳудудларида сел келиши хавфи бор; Ўзбекистоннинг тоғли ҳудудларида қор кўчиш хавфи бор каби ва шунга ўхшаш ахборотларга шубҳасиз эътиборингизни қаратасиз. Бу ахборотларнинг барчаси гидрометеорология хизматини таъминлаш, иқтисодий зарар кўришни камайтиришга, деҳқонларга фойда келтиришга қаратилгандир.
Қишлоқ хўжалигига агрометеорологик хизмат кўрсатишда энг аввал агрометеорологик телеграммалар ҳақида тушунчага эга бўлиш керак. Чунки тезкор агрометеорологик хизмат ЎзР ҳудудида жойлашган агро ва гидрометеорологик станцияларда кузатиш натижаларини зудлик билан агрометеорологик хизмат қилувчиларга - агрометеорологларга етказишни талаб қилади. Станцияда, агрометеорологик кузатиш олиб борган агрометеорологлар ёки унинг ходимлари кузатиш натижаларини махсус соний шифрланган код орқали телеграмма тузиб маълумотларни юборишади.
Метеорологик станция ва агрометеорологик постларда кузатилган агрометеорологик маълумотлар асосида тузиладиган телеграмма кодини шифрлаш ва расшифровка қилиш тизими мавжуд. Агрометеорологик телеграммалар асосини шифрланган соний қийматлар ташкил этади.
Ўзгидрометнинг метеорологик, гидрологик ва агрометеорологик хабарларни қабул қилиб оладиган ва юборадиган АТВ «Meteoinfоsistem» àëîқà òàðìîғèãà âèëîÿò гèäðîìåòåîðîëîãèÿ áîшқàðìàларèäàí, агро ва гидроìåòåîðîëîãèê ñòàíöèÿ âà ïîñòëàðäàí àõáîðîòëàð êåëèá òóøàäè âà óëàð àñîñèäà ЎçÐ ҳóäóäè áўéè÷à аввал агрометеорологик телеграммаларни расшифровка қилинади, сўнг òåçêîð аãðîìåòåîðîëîãèê ìàòåðèàëëàð òàé¸ðëàíàäè.
Тошкент шаҳри бугунги кунда ЖМТ доирасида агро- ва гидрометеорологик телеалоқанинг йирик минтақавий узели бўлиб қолди, соний ва график гидромет ахборатларнинг катта оқимини қайта ишлаяпти. Бир кеча-кундуз давомида маълумотларни айирбошлаш 3,5 минг телеграмма ва 250 та об-ҳаво харитасини ташкил этмоқда.
Башоратларнинг янги усулларини ва ҳозирги кун техникавий воситаларини татбиқ этиш натижасида об-ҳаво башорати тўғри чиқишининг энг юқори кўрсаткичларига (90-94%) эришилди. Ҳозирги кунда агро ва гидрометеорологларнинг хизматидан Ўзбекистон Республикасининг 2000 дан ортиқ қишлоқ хўжалиги ва саноат ташкилотлари фойдаланмоқдалар.
Демак, қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг барча бўғин-ларини турли агро ва гидрометеорологик ахборотлар билан тезкор таъминлаш агрометеорологик хизмат кўрсатиш деб тушунилади.
Агрометеорологик хизмат таъминоти қаторига ҳар хил муддатли метеорологик башорат маълумотлари: суткалик, 3 кунлик, 5 кунлик, ойлик, даврий, хатарли об-ҳаво ҳодисалари тўғрисидаги огоҳланти-риш билан баробар агро ва гидрометеорологик маълумотлар ва башорат ахборотлари ҳамда айни вақтда юзага келган ва кузатилаётган агрометеорологик шароитлар, иқлим хусусиятларига оид материаллар киради. Аввал агрометеорологик хизмат кўрсатишнинг негизида нималар ётиши ҳақида тўхталиб ўтамиз.