Ҳ. А. АрFинбоев, Ҳ. У. Абдуллаев, А. М

бу ерда: р_д - денгиз сатҳидаги атмосфера босими; р_м.с - метеостанциядаги атмосфера босими; Н-метеостанциянинг денгиз сатҳидан баландлиги; h - барик поғона.
Атмосфера босимини денгиз сатҳидаги қийматига келтириш муҳим амалий аҳамиятга эга. Ўзбекистон Республикасининг барча вилоятларидаги метеорологик станциялардан Тошкент шаҳридаги Гидрометеорология хизмати марказига (Ўзгидромет) юбориладиган синоптик телеграммаларда атмосфера босимининг қийматлари денгиз сатҳидаги қийматларида ифодаланган бўлади. Шундай қилинганда турли метеорологик станциялар баландликларидаги фарқларнинг босим қийматига таъсирини йўқотилган бўлади ва босимнинг горизантал йўналишдаги тақсимо-тини ўрганишга имконият яратилади.


2.8. Ер юзида атмосфера босимининг ўзгариши.
Горизонтал барик градиент.
Атмосфера босими ер юзига нисбатан фақат вертикал йўналишдагина ўзгармасдан, балки горизантал йўналишда ҳам ўзгаради, ёки ер юзининг турли нуқталарида айни бир вақтда ўлчанган атмосфера босимининг қийматлари бир – бирига тенг бўлмайди. Ер юзида горизонтал йўналишда атмосфера босимининг масофа бўйлаб ўзгаришига турли ерлардаги ҳавонинг исиши ва совиши жараёнларининг турличалиги, у ерлар устидаги ҳаво оқимларининг ҳусусиятлари ва бошқалар сабаб бўлади. Масалан, бир – бирига ёндош жойлашган икки хил жойни олайлик. Уларнинг биринчиси ҳайдалган ер (шудгор) ва иккинчиси сув ҳавзасидан иборат бўлсин (ҳар бирининг юзаси етарлича катта деб қараймиз). Ҳаво очиқ кунлари тушки пайтгача шудгор устидаги ҳаво анча кўпроқ исийди, сув устидаги ҳаво эса камроқ исийди. Натижада, шудгорлик ер устида атмосфера босимининг қиймати камроқ, сув ҳавзаси устида эса кўпроқ бўлиб қолади ва сув ҳавзаси томондан шудгорга шамол эсиши рўй беради.
Атмосфера босимининг қийматлари ҳақидаги маълумотларни турли жойлардаги метеорологик станциялар беради. Бироқ бу маълумотларни бевосита бир – бири билан таққослаб бўлмайди. Чунки аввал айтганимиздек турли метеорологик станциялар денгиз сатҳидан ҳар хил баландда жойлашган. Шунинг учун улардаги атмосфера босимининг қийматларини даставвал денгиз сатҳидаги қийматларига ўтказилади ва шундан кейингина ўзаро таққосланади.
Атмосфера босимининг катта ҳудудлардаги тақсимотини билиш учун синоптик хариталарга турли жойларда айни бир вақтда ўлчанган ва денгиз сатҳидаги қийматларига келтирилган қийматларини ёзилишини яна бир таъкидлаб ўтамиз. Шундан сўнг тенг босимли нуқта-ларни эгри чизиқлар билан туташтирамиз, ҳосил бўлган эгри чизиқларни босим ўзгармайдиган – тенг босимли ёки изобаралар деб юритилади. Изобараларни одатда босим ўзгариши 5 гПа дан қилиб чизилади. Изобаралар зич чизилган жойларда босим катта, сийрак чизилган жойларда эса кам бўлади (2.1 - расм).
К
2.1–расм. Изобаралар
атта ҳудудлар учун чизилган синоптик хариталарни таҳлил қилиб, катта ва кам босимли жойларнинг жойлашишини, ҳаво массаларининг ҳаракати йўналишларини аниқлаб борилади.
2.1-расм. Изобаралар
Бу каби маълумотлар об-ҳавонинг келгусида қандай бўлишини олдиндан айтиш (башорат қилиш) да муҳим аҳамиятга эга.
Атмосфера босимининг горизонтал йўналишда ўзгаришини тавсифлаш учун горизонтал барик градиент тушунчаси киритилади.
Горизонтал барик градиент деб, катта босимли томондан кичик босимли томонга изобарага тик равишда горизонтал йўналиш бўйлаб 100 км масофага тўғри келган атмосфера босимининг ўзгаришига айтилади.
Одатда ер юзида горизонтал барик градиентнинг қийматлари 1-3 гПа/100 км га тенг.