|
# 4, 2020 PEDAGOGIK MAHORAT*ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ МАСТЕРСТВО*PEDAGOGICAL SKILL
93
Boshlangʻich sinf oʻquvchilari ma'naviyati rivojlanib boruvchi faol jarayon. Shu sababli ota-ona
kitobdan foydalanishda quyidagi omillarga e'tibor berishlari lozim:
1. Boshlangʻich sinf oʻquvchilarida kitob oʻqish ishtiyoqini shakllantirish nihoyatda murakkab
jarayondir. Bu masala ularlarning kitobxonlikka boʻlgan munosabatini belgilaydi. Tan olish kerak,
boshlangʻich sinf oʻquvchilarining bugungi kitobxonlik darajasi qoniqarli emas. Bu ijtimoiy muammodan
chiqib ketishning yagona yoʻli ota-onaning yordamga kelishidir. Maktabda oʻqituvchi, uyda ota-ona bolada
kitob oʻqish koʻnikmasini hosil qilishi kerak. Bunda oddiydan murakkablikka, ya'ni murakkabligi jihatidan
normal, bolaning kamolot darajasiga mos boʻlgan kitoblar tanlash qoʻl keladi.
2. Kitob tanlashda bolaning ma'naviy darajasini hisobga olish lozim. Ota-onaning bolada kitob oʻqish
koʻnikmasini hosil qilishdagi ilk vazifasi kitob tanlashga yordam berishdir. Ularning saviyasiga mos boʻlgan
adabiyotlarni keng targʻib qilish bolalarni jamiyatning munosib fuqarosi, mustaqil davlatimizning yetuk,
barkamol insonlari boʻlib yetishishi uchun va ma'naviyatining yuksakligi bilan oilasiga va jamiyatga foyda
keltirishga olib keladi. Buning uchun oilada kitobxonlik ruhi boʻlishi kerak. Kitob tanlashda bolaning yosh
xususiyatini hisobga olish uning ratsional oʻsishiga olib kelsa, ma'naviy darajasini hisobga olish esa
intellektual rivojlantiradi. Bu esa ratsionallikdan koʻra keng qamrovli va samaralidir. Oiladagi kitobxonlik
ruhi bevosita bola ruhiyatiga ham ta'sir etadi, shu sababli, bunda birinchi galda badiiy adabiyotni,
keyinchalik ixtisosliklar boʻyicha kitoblarni tavsiya etish mumkin.
3. Kitob tanlashga ixtisoslashish. Oʻqituvchi, ota-ona oʻsmirni kitobxonga aylantirib borishida uni
ixtisoslashtirib borish yoʻlini tutishi kerak. Bu borada eski texnologiya - bola yuqori sinfga oʻtganda
ixtisoslashtirish kerak, degan fikrdan voz kechish lozim.
Aksincha, dastlabki (boshlangich) bosqichlardanoq bolaning ma'naviy dunyosi, tarbiya muhiti,
qiziqishi, dunyoqarashi va ruhiy xususiyatlari hisobga olinib, ixtisoslashtirilib borilishi kerak. Bu tajriba
Amerika ta'lim tizimida oʻzini oqlagan. Ularda bolani 12 yoshga qadar ixtisoslashtirishga harakat qilinadi va
shunga qarab kitob tanlab beriladi. Bu dastlab mutaxassislarni choʻchitgan edi, lekin Amerika ta'lim
tizimining keyingi 30 yillik tajribasi oʻsmirlarni boshlangʻich sinflardayoq ixtisoslashtirish samarali
ekanligini isbotladi. Natija oʻsmirda mustaqil fikrlash va harakat qilishga intilishning paydo boʻlishiga
erishildi.
Kitob tanlashda faqat oʻzbek adabiyotigina emas, qardosh va chet el adabiyoti namunalaridan ham
bolalarga tavsiya etish maqsadga muvofiq boʻladi. Sh.Peroning “Qizil shapkacha”, aka-uka Grimmlar,
M.Tven, X.K. Andersen, J.Rodari, J.Svift, R.Hamzatov, N.Dumbadze, Ch.Aytmatov, A.S.Pushkin asarlari,
K.D.Ushinskiy, L.N.Tolstoy, S.Marshakning hikoyalari doimo bolalar uchun qiziqarli.
Oilalarda yana bir muhim muammo - kitobni asrash va uni oʻzidan keyingi oila a'zolariga yoki
boshqalarga yetkazishdir. Koʻpincha biz kuzatgan oilalarda kitob tanlash, uni oʻqishga e'tibor beriladi-yu,
lekin avaylab-asrashga, kitobga mehrni tarbiyalashga befarq qaraydilar. Kuzatishlar natijasida darsliklar,
juda koʻp rangli bolalarbop kitoblar yirtilib, chizilib, axlat qutilariga tashlanganligining guvohi boʻldik.
Bolalarga “Kitob ham nondek aziz”ligini tushuntirishda kattalarning oʻzi ibrat boʻlishi zarur. Ajdodlarimiz
doimo qogʻozni uvol qilmanglar, uni avaylab-asranglar deb kelganlar. Bu an'anani yosh avlod ongiga
singdirish bir tomondan bolalarda kitobni asrash eng muhim insoniy xislat sifatida shakllantirsa, ikkinchi
tomondan hozirgi bozor iqtisodi sharotida kitob zahirasini yaratish muhim omil sanaladi. Ayniqsa,
serfarzand oilalarda xoh darslik boʻlsin, xoh badiiy yoki ommaviy adabiyotlar boʻlsin, ular har bir xonadon
a'zosiga oʻzidan keyingi oila a'zolariga ham kerakligini tushuntirish asosiy vazifalardandir.
Boladagi barcha tarbyaviy xislatlar dastlab oilada shakllanadi, demak, kitobxonlik ham oʻz oilasi
a'zolari koʻmagi va ta'sirida yuzaga keladi, rivojlanadi. Kitobxonlikning yaxshi yoki sust rivojlanishida
oiladagi boshqa a'zolarning kitobga, oʻqishga munosabati katta ta'sir koʻrsatadi. Ota-ona har bir ishda,
jumladan kitobga munosabat va uni oʻqishda ham bolalariga oʻrnak boʻlishlari lozim. Oilada bola
kitobxonligining faollashuvida shaxsiy kutubxonadagi kitoblarni birgalikda oʻqish va ularni muhokama
qilish; ota-onaning boladan har bir javob haqidagi shaxsiy tushuncha va fikrini soʻrash, bu fikrni bildirish
uchun bolaning kitob haqida mushohada yuritishni oʻrganish (aniqrogʻi oʻrganish) muhimdir.
Kitobxon - oʻquvchi oilada oʻrgangan hayotni kitobdagi hayotiy voqealar bilan boyitib, hayot haqidagi
tushunchalari, insoniy fazilatlar, yaxshilik, qadriyatlarni, avlodlari hayoti bilan faxrlanish, Vatanga
muhabbat, doʻstga sadoqat, hurmat, mehnatsevarlik, sabr-toqatlilik fazilatlari yuksalib boradi. Bu borada eng
katta yordamchi badiiy adabiyotdir. Badiiy adabiyotda har qanday voqea-hodisa badiiy obrazlardan,
ta'sirchan shaklda ifodalandiki, unda yosh kitobxon koʻp fazilatlarni oʻrganish, ma'nan boy shaxs boʻlib
shakllanishi mumkin.
Yuqoridagi mulohazalardan koʻrinadiki, ma’naviy barkamol kitobxon avlod tarbiyasida oila muhim va
mustahkam poydevor. Shu bois jamiyatda kitobxonlikni rivojlantirish, mutolaa madaniyatini
https://buxdu.uz
Do'stlaringiz bilan baham: |
