# 4, 2020 pedagogik mahorat*педагогическое мастерство*pedagogical skill

# 4, 2020 PEDAGOGIK MAHORAT*ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ МАСТЕРСТВО*PEDAGOGICAL SKILL
76 
вақтида пайқаса, харидор вақт сарфи муаммосидан халос этадиган уринишларни олдиндан кўра 
олмайди ҳамда муносабатлар самарадорлиги йўққа чиқади. Бунда харидор сотувчининг ёшига қараб, 
зарурий хатти-ҳаракат ва қарорларни қабул қилади.
Ушбу позициядаги “сотувчи-харидор” диадаси муносабатлари тузилмасида сотувчи учун 
устувор ижтимоий-психологик механизм – бу “бошқаларнинг мавжудлиги” ҳисобланса, харидорга 
таъсир кўрсатувчи устувор ижтимоий-психологик механизм сифатида “гуруҳий босимлар” намоён 
бўлади. Ўз навбатида бундай сайъ-ҳаракатлар бозорни сегментацияловчи “
демографик
” омиллар 
кўринишида ҳам намоён бўлади ҳамда диада муносабатларига ўз таъсирини кўрсатади. 
Тўрт ўлчовли динамик семантик матрицадаги иқтисодий муносабат эгалари ҳисобланган, 
“субъект” позициясидаги “сотувчи ва харидор” муносабатларини қуйидагича таҳлил этиш мумкин: 
“Энергия” мазкур тузилманинг ўлчов мезони бўлиб хизмат қилади. “Сотувчи-харидор” диадаси 
муносабатлари вақтида сарфланган ҳар қандай энергия манбаида “сотувчи” учун харидорнинг 
иродавий ҳолати ҳамда тафаккур жараёни аҳамиятли бўлади. Масалан, сотувчи дўкон(бозор)га 
келган харидордаги иродавий ҳолат билан боғлиқ жиҳатларни, яъни бозор-ўчар учун мақсадли 
ташрифни, эҳтиёжлар қондиришга қаратилган режали харидлар билан боғлиқ қарорларини ўз вақтида 
пайқаса ҳамда харидорни энергия сарфи муаммосидан халос этадиган хатти-ҳаракатларни содир 
этсагина ўзаро муносабатлар самарадорлигига муваффақиятли кечади. Бунда сотувчи харидорнинг 
иқтисодий онги, билимдонлиги, тафаккурига қараб, керакли сайъ-ҳаракат ва хулқ-атворни намоён 
этиши зарур. 
Шунингдек, “харидор” учун мазкур позицияда сотувчининг аффект ҳолати (яъни, ҳиссий 
ҳолатнинг бузилиши) ҳамда перцепция (яъни, шахсларнинг бир бирини тушуниши жараёни) алоҳида 
аҳамиятга эга. Масалан, харидор дўкон(бозор)га кирар экан сотувчидаги ҳиссий ҳолатнинг 
бузилишини, яъни мазкур дўкон(бозор растаси)дан режалаштирилган харидни амалга 
оширолмаслигини ва ортиқча энергия сарфи билан боғлиқ асаббузарликни ўз вақтида пайқаса, 
харидор энергия сарфи муаммоси ечимига қаратилган уринишларни олдиндан кўра олмайди ҳамда 
ўзаро муносабатлар ўрнатилмай қолади. 
Бунда харидор сотувчининг мулоқотдаги перцептив томонига, яъни идентификация, 
стереотипизация ва рефлекция хусусиятларига қараб, ўзи учун мақбул қарорни чиқаради. 
Бир-бирларига нисбатан “субъект” позициясидаги “сотувчи-харидор” диадаси муносабатларида 
сотувчи учун устувор ижтимоий-психологик механизм – бу “теварак-атрофга бўлган юқори 
даражадаги ҳиссий хулқ-атвор”ни намоён қилиш ҳисобланса, “етакчилар фикрларига алоҳида-
алоҳида қўшилиш” эса ўз навбатида харидорга таъсир кўрсатувчи устувор ижтимоий-психологик 
механизм бўлиб хизмат қилади. Бундай сайъ-ҳаракатлар бозорни сегментацияловчи “