# 4, 2020 pedagogik mahorat*педагогическое мастерство*pedagogical skill

# 4, 2020 PEDAGOGIK MAHORAT*ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ МАСТЕРСТВО*PEDAGOGICAL SKILL
152 
kommunikativ jihatlar yetakchilik qilib kelgan. A.Kidron ijtimoiy xabardorlikni muloqot uchun zarur 
koʻnikma deb hisoblagan. Bunday ijtimoiy xabardorlikning xossalari sifatida aloqa, kirishimlilik, ishontira 
olish, muhokama uchun tayyorlik, oʻzini dadil tutish va h.k. koʻrib chiqilgan. 
XX asrning 90-yillaridan keyin insonning shaxsiy fazilati sifatida ijtimoiy boxabarlik ijtimoiy 
hayotning barcha sohalarida zarur kuchga aylanib, intizomiy fan sifatida koʻrib chiqiladi va murakkab, koʻp 
tarkibli va koʻp jihatli hodisa sifatida tahlil qilinadi. Bu tendensiya hozirgi zamon olimlarining tadqiqotlarida 
oʻz rivojini topmoqda.
V.N. Kunitsin quyidagi ijtimoiy boxabarlik turlarini ajratib koʻrsatadi: ogʻzaki boxabarlik; 
kommunikativ boxabarlik; ijtimoiy-professional boxabarlik, ijtimoiy-psixologik boxabarlik; oʻzini oʻzi 
identifikatsiyalash (ego-boxabarlik) [5]. 
I.A.Zimnyaya insonning ijtimoiy ta’siri va ijtimoiy muhitga tegishli boxabarlikni ijtimoiy oʻzaro aloqa 
boxabarligiga (jamiyat, kollektiv, oila, doʻstlar, sheriklar bilan, muammolar va ularning hal etilishi, 
hamkorlik, bagʻrikenglik, ijtimoiy faollik) va muloqotdagi boxabarlikka (ogʻzaki, yozma, dialog, monolog; 
urf-odat, odob-axloq me’yorlarini bilish va ularga rioya qilish; oʻzaro madaniy va boshqa tildagi muloqot; 
ishga oid yozishmalar; kommunikativ vazifalar) ajratadi [2]. 
Y.V. Koblyanskayaning tadqiqotida ijtimoiy boxabarlik “Men”ning anglash munosabati» sifatida 
koʻrib chiqiladi – jamiyat, toʻgʻri ijtimoiy yoʻnalishlarni tanlay olish, oʻz faoliyatini ushbu yoʻnalishlarga 
muvofiq tashkil etish mahorati. Ijtimoiy boxabarlik – “…bu jamiyat oʻz vakillarining hayoti va oʻzaro 
aloqasini boshqaruvchi ijtimoiy me’yorlar bilan bogʻliq boʻlgan inson – mehnat faoliyati subyekti va mazkur 
sotsium vakilining fazilati”. [5]. 
Nemis psixologlari U.Pfingsten va R.Xitchlar tomonidan ijtimoiy boxabarlik oʻzini oʻzi 
boshqarishning emotsional-hissiy holati sifatida talqin qilinadi. Bu ma’lum holatlar uzoq muddatli ijobiy va 
salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkinligi ham uqtiriladi. G.Spivak va M. Share ijtimoiy boxabarlikni oʻzaro 
bir-biriga aloqador hodisa va shaxslar oʻrtasidagi ziddiyatlarni hal qilishda muhim omil deb qayd qilishadi. 
M.Argayle “umumiy ijtimoiy boxabarlik” tushunchasida professional va kommunikativ boxabarlikni 
birlashtiradi va bu bilan ularning oʻzaro aloqasini koʻrib chiqish zarur deb hisoblaydi. X.Shreder va 
M.Forverg ijtimoiy boxabarlik tuzilmasini shaxsning toʻrt xususiyati kesib oʻtadi deb hisoblaydi. Bular: 
kirishimlilik, qat’iylik, nufuz, oʻzini hurmat qilish. 
Shunday qilib, “ijtimoiy boxabarlik” ta’rifiga mavjud boʻlgan nuqtai nazarlarning tahlili bizga ijtimoiy 
boxabarlikni oʻz ichiga ijtimoiylashuv oqibatida shakllangan zarur bilim, tajriba, layoqatni shaxsning 
integrativ xususiyati sifatida aniqlash imkonini beradi. Ijtimoiy boxabarlik yetarli darajada ijtimoiy 
muhitdagi muammolarni hal qilish imkonini beradi. Insonning ijtimoiy xabardorligi quyidagilarni oʻz ichiga 
oladi: 
−
jamiyatdagi ijtimoiy institutlarning tuzilishi va faoliyatidan; ijtimoiy tuzilmalardan; jamiyatda sodir 
boʻlayotgan turli ijtimoiy jarayonlardan xabardorlik; 
−
u yoki bu ijtimoiy mavqega ega insonlardan talab qilinuvchi talablarni bilish; 
−
u yoki bu ijtimoiy mavqega yoʻnaltirilgan koʻnikma; 
−
umuminsoniy me’yor va qadriyatlarni, shuningdek, ijtimoiy hayotning turli sohalari – milliy, siyosiy, 
diniy, iqtisodiy, ma’naviy va h.k. sohalardagi me’yorlarni (odat, udum, an’ana, rasm-rusum, qonun-qoidalar 
va sh.k.) bilish; 
−
ijtimoiy oʻzaro hamjihatlikda ishlash malaka va koʻnikmalari (ogʻzaki va noogʻzaki aloqa 
vositalarini, muloqot jarayonidagi oʻzaro tushunish mexanizmlarini puxta egallash); 
−
insonning oʻzini bilishi va tasavvur qila olishi, oʻzini ijtimoiy subyekt sifatida qabul qilishi va h.k. 
N.V. Kalininaning fikriga koʻra, shaxsning ijtimoiy boxabarligi – oʻspirinlik muammolarini ijobiy va 
uygʻun hal qilishga imkon beruvchi muhim psixologik yangilik. Olim, shuningdek, ta’lim muassasasi 
tomonidan jamiyat, davlat, aniq sotsiumning ijtimoiy buyurtmasi bajarilish muvaffaqiyatini ijtimoiy 
boxabarlik bilan bogʻlaydi va buni uning faoliyatidagi asosiy samaradorlik indikatori deb hisoblanishini 
taklif qiladi.
Xususan, muallif shunday deb yozadi: “Mas’uliyatni oʻz boʻyniga olish qobiliyati bilan bogʻliq 
ijtimoiy faoliyat, shaxsiy fazilatlarning bajarilishini ta’minlovchi bilim va malakalar majmuini ijtimoiy 
boxabarlik sifatida aniqlab va oʻz ichiga muhabbat, e’tirof, ishonchni oluvchi ma’lum bir ma’naviy 
madaniyat darajasini oluvchi kichik yoshdagi ijtimoiy-boxabar oʻquvchi modelini quyidagi alomatlariga 
koʻra tasavvur qilish mumkin: 
-
oʻquv faoliyatida motivatsiyalar muvaffaqiyatining shakllanganligi; oʻquv faoliyati samarali usul va 
malakalarining rivojlanishi; 
https://buxdu.uz

---