• 1 Tovar va uning mohiyati. O’zbekistonning tovar xom ashyo birjasi

FIRMANING TOVAR  SIYOSATI

---

• oddiy kengaytirish (eksport);

• mahsulotni moslashtirish;

• «teskari» ixtiro yoki yangi ixtirolar;

• tovar ishlab chiqarishni to’xtatish.

To’rtta prinsipial yo’nalishlari

---

1. Tovar mahsulotining vazifasi: tasniflash ko’rsatkichlari (quvvati, tezligi, 

sig’imi va hokazo); konstruktiv va texnik ko’rsatkichlar (material sig’imi, 

gabarit o’lchami, konfigurasiyasi, mahsuldorligi, o’lchash aniqligi, qayta

ishlanuvchi ma’lumotlar hajmi); mahsulot tarkibi va strukturasi (tabiiy

modda va aralashmalar tarkibi).

2. Sifati va ishonchliligi: GOST talablariga javob berishi, foydalanganda

buzilib qolmasligi, kafolat muddati davomida ta’mirlashsiz ishlatish; 

mahsulotning texnik va ijtimoiy-iqtisodiy zarur davri uzunligi; chet ellik

iste’molchilarning ma’lum ehtiyojlarini qondirish qoiliyati.

3. Estetika: jozibadorlik (rangi, ranglar kombinasiyasi, gabarit o’lchami); 

ifodalilik (shinamlik, iqtisodiylik va hokazolarni ifodalash); emosional ta’sir

(hayajonlonish, tinchlanish, beparvolik).

1. Tovar mahsulotining vazifasi: tasniflash ko’rsatkichlari (quvvati, tezligi, 

sig’imi va hokazo); konstruktiv va texnik ko’rsatkichlar (material sig’imi, 

gabarit o’lchami, konfigurasiyasi, mahsuldorligi, o’lchash aniqligi, qayta

ishlanuvchi ma’lumotlar hajmi); mahsulot tarkibi va strukturasi (tabiiy

modda va aralashmalar tarkibi).

2. Sifati va ishonchliligi: GOST talablariga javob berishi, foydalanganda

buzilib qolmasligi, kafolat muddati davomida ta’mirlashsiz ishlatish; 

mahsulotning texnik va ijtimoiy-iqtisodiy zarur davri uzunligi; chet ellik

iste’molchilarning ma’lum ehtiyojlarini qondirish qoiliyati.

3. Estetika: jozibadorlik (rangi, ranglar kombinasiyasi, gabarit o’lchami); 

ifodalilik (shinamlik, iqtisodiylik va hokazolarni ifodalash); emosional ta’sir

(hayajonlonish, tinchlanish, beparvolik).

Eksport tovar assortimentini rejalashtirish jarayonida

tovar raqobatbardoshligini baholashda foydalaniluvchi

ko’rsatkichlarga asoslaniladi. Bu ko’rsatkichlar

quyidagilardan iborat:

---

4. Ekologik tozaligi: tayyor yoki yarim tayyor mahsulotda zararli

aralashmalarning mavjudligi; qayta ishlangan mahsulotlarda zararli

aralashmalarning mavjudligi; atrof-muhitga, atmosfera va suv havzalariga

zararli moddalarni chiqarish.

5. Ergonomiklik: gigienichnost (toksiklik, changlilik, yoritilganlik, 

vibrasiya, shovqinlilik); fiziologichnost (foydalanishning qulayligi, muomala

qilishning osonligi); antropometrichnost (inson tanasi va a’zolariga shakl va

hajm jihatidan moslik); psixologichnost (chet ellik potensial iste’molchining

ijobiy qabul qilishi). 

6. Tejamkorlik: sotuv narxining qulayligi; tijorat qo’llanishi qiymatining

yuqori emasligi (transport orqali tashish, o’rnatish, ishga tushirish, 

foydalanishga topshirish, tartibga solish, xodimlarni o’rgatish, texnik xizmat

ko’rsatish, ta’mirlash, yoqilg’i, elektr energiyasi).

4. Ekologik tozaligi: tayyor yoki yarim tayyor mahsulotda zararli

aralashmalarning mavjudligi; qayta ishlangan mahsulotlarda zararli

aralashmalarning mavjudligi; atrof-muhitga, atmosfera va suv havzalariga

zararli moddalarni chiqarish.

5. Ergonomiklik: gigienichnost (toksiklik, changlilik, yoritilganlik, 

vibrasiya, shovqinlilik); fiziologichnost (foydalanishning qulayligi, muomala

qilishning osonligi); antropometrichnost (inson tanasi va a’zolariga shakl va

hajm jihatidan moslik); psixologichnost (chet ellik potensial iste’molchining

ijobiy qabul qilishi). 

6. Tejamkorlik: sotuv narxining qulayligi; tijorat qo’llanishi qiymatining

yuqori emasligi (transport orqali tashish, o’rnatish, ishga tushirish, 

foydalanishga topshirish, tartibga solish, xodimlarni o’rgatish, texnik xizmat

ko’rsatish, ta’mirlash, yoqilg’i, elektr energiyasi).

---

Tovar o’roviga bo’lgan asosiy talablar quyidagilardan

iborat:

1

• tovarning buzilish yoki shikastlanishidan himoya qilishni ta’minlash;

2

• tovar reklamasini ta’minlash

3

• tovarni transport orqali tashish va omborlarda joylashtirish uchun

oqilona birliklar yaratishni ta’minlash

4

• raqobatchilarning tovar o’rovlaridan ajralib turish;;

5

• ishlab chiqaruvchini tezda tanib olishga xizmat qilish;

10

---

Tovarning raqobatbardoshligi --uning real xarid qiluvchi

xaridor uchun jozibadorlik darajasidir. Tovarning

iste’mol qiymati — xaridor mazkur tovar uchun to’lash

mumkin hisoblovchi maksimal narx hisoblanadi. 

Tovarning raqobatbardoshligi zaxirasi — tovarning

iste’mol qiymati va uni sotib olish uchun to’langan

haqiqtisodiy narx o’rtasidagi farqdir. Iste’molchi uchun

iste’mol qiymatining to’lanmagan, tekin qo’lga

kiritilgan qismini anglatadi. Ta’minotchi uchun esa

tovar raqobatbardoshligining miqdoriy o’lchami

hisoblanadi.

Tovarning raqobatbardoshligi --uning real xarid qiluvchi

xaridor uchun jozibadorlik darajasidir. Tovarning

iste’mol qiymati — xaridor mazkur tovar uchun to’lash

mumkin hisoblovchi maksimal narx hisoblanadi. 

Tovarning raqobatbardoshligi zaxirasi — tovarning

iste’mol qiymati va uni sotib olish uchun to’langan

haqiqtisodiy narx o’rtasidagi farqdir. Iste’molchi uchun

iste’mol qiymatining to’lanmagan, tekin qo’lga

kiritilgan qismini anglatadi. Ta’minotchi uchun esa

tovar raqobatbardoshligining miqdoriy o’lchami

hisoblanadi.

---

Tovarlar o’rovi turlicha bo’lishi mumkin bo’lib, ularning har biri uch

qatlamdan iborat bo’ladi: 

1

• ichki o’rov – bevosita tovar saqlanadigan sig’im

2

• tashqi o’rov – tovarni ichki o’rov uchun xizmat qiluvchi va tovarni

bevosita foydalanishga tayorlashda olib tashlanuvchi material;

3

• transport o’rovi – tovarni transport orqali tashish, saqlash va uni tanib olish uchun

foydalaniladi. Va nihoyat, o’rovning uzviy va ajralmas qismi tovarga taalluqli

bo’lgan bosma ma’lumotlarni o’rovning ustiga yoki ichiga kiritish va

markirovkalash. 

12

---

• Jahon bozorlarida tovarlarni qadoqlash va

bezash

• Tovar dizayni tashqi bozorga chiqariluvchi

tovar nomi, shakli va rangini tanlashdan iborat. 

Eksport tovar dizayni ko’p jihatdan mamlakat

aholisining madaniy xususiyatlariga bog’liq. 

Dizayn bo’yicha qaror qabul qilishda

mamlakatning tili va rangni qabul qilish

xususiyatlariga e’tibor qaratish lozim

• Jahon bozorlarida tovarlarni qadoqlash va

bezash

• Tovar dizayni tashqi bozorga chiqariluvchi

tovar nomi, shakli va rangini tanlashdan iborat. 

Eksport tovar dizayni ko’p jihatdan mamlakat

aholisining madaniy xususiyatlariga bog’liq. 

Dizayn bo’yicha qaror qabul qilishda

mamlakatning tili va rangni qabul qilish

xususiyatlariga e’tibor qaratish lozim

---

14

14